Bài thơ do Phan Kế Bính dịch và
bản dịch B́nh Ngô Đại Cáo của Bùi Kỷ, trong Việt Nam Sử Lược
Lê Anh Chí
__________________________________________
Dàn Bài :
Dẫn nhập : Đại
Việt Sử Kư Toàn
Thư là quốc sử của nhà Trịnh, chẳng
phải của nhà Lê
Dẫn nhập : Đời Vua Lê Thái
Tổ , Lê Thái Tông là thời Nghiêu Thuấn
Dẫn nhập : Trần Nguyên Hăn
là kẻ tử thù của nhà Hậu Trần và là kẻ phản nghịch
Dẫn nhập : Những
điều bị bưng bít về văn thơ của Nguyễn Trăi
I) VNSL : Bài
thơ Thuật Hoài của Đặng Dung và bài dịch
II) Bài thơ
Thuật Hoài
III) Bài
thơ Thuật Hoài, bản dịch của Phan Kế Bính
IV) VNSL : B́nh Ngô Đại Cáo
V) Dịch chữ "Ô Hô !" của Tàu
__________________________________________
Trong VNSL, có đăng Bài thơ Thuật Hoài của
Đặng Dung và bài dịch, B́nh Ngô Đại Cáo và bài
dịch, nhưng không đề tên dịch giả. Sự
thực là bài thơ do Phan Kế Bính dịch và Bùi
Kỷ dịch B́nh Ngô Đại Cáo ...
Bài
liên quan :
199) Trần Trọng Kim dịch sai hai câu quan
trọng trong
B́nh Ngô Đại Cáo
(Trần Trọng Kim đă dịch sai hai
câu quan trọng trong B́nh Ngô Đại Cáo , đó là hai câu mà hầu hết người
học sử nước ta đều thuộc ḷng ‘ ...Từ Đinh, Lê, LƯ, Trần, gây nền
độc lập ...’ (Chẳng phải ‘Đinh, Lê, LƯ, Trần’ mà là ‘Triệu Đinh LƯ Trần’ ...) ;
hai câu này quan trọng v́ trong đó Vua Lê Thái Tổ xác
định một số sự việc quan trọng ... )
Vua ta = Vua Lê Thái Tổ
PKB = Phan Kế Bính
TTK = Trần Trọng Kim
ĐVSKTT =
Đại Việt Sử Kư Toàn Thư
VNVHSY = Việt Nam Văn
Học Sử Yếu, Dương Quảng Hàm
DQH = Dương Quảng Hàm
ĐD = Đặng Dung
VNSL = Việt Nam Sử Lược,
Trần Trọng Kim
TH = Thuật Hoài
BNĐC = B́nh Ngô Đại Cáo
Dẫn nhập :
Đại Việt Sử Kư Toàn Thư là quốc sử
của nhà Trịnh, chẳng phải của nhà Lê
Đại Việt Sử Kư Toàn Thư
được (bị) xuất bản năm 1697,
dưới thời Trịnh Căn, do nhóm Lê Hi ‘biên
soạn’, là quốc sử
của nhà Trịnh, chẳng phải của nhà Lê (nhóm Lê Hi
, 13 người, chẳng có người nào là sử
thần)
Mục Lục ‘Đại Việt Sử Kư Toàn
Thư quốc sử nhà Trịnh’
Dẫn
nhập : Đời Vua Lê Thái Tổ , Lê Thái Tông là thời
Nghiêu Thuấn
Vua Lê Thái Tổ là bậc Đại anh hùng , bậc Đại
trượng phu, bậc thánh vương ...
Dẫn nhập : Trần Nguyên Hăn là kẻ
tử thù của nhà Hậu Trần và là kẻ phản
nghịch
Xem :
105) Trần Nguyên Hăn là kẻ tử thù của
nhà Hậu Trần, LỶ do và Hậu quả
Trần Nguyên Hăn là kẻ tử
thù của nhà Hậu Trần, do đó không được
người đương thời trọng vọng, không
những thế
211) Trần Nguyên Hăn là kẻ phản
nghịch
Dẫn nhập : Những
điều bị bưng bít về văn thơ của Nguyễn Trăi
Các
sử gia , nhà b́nh luận sử, nhà b́nh luận văn
học sử , khi bàn về Nguyễn Trăi , đă giấu
giếm rất nhiều về văn thơ của Nguyễn Trăi. Những điều ǵ bị bưng bít về văn
thơ của Nguyễn Trăi ? _-Chính yếu là
những điều hay đẹp về Vua Lê Thái
Tổ, Vua Lê Thái Tông :
Nguyễn Trăi gán danh hiệu Ngoạ Thần Long cho Vua Lê Thái Tổ
Nguyễn Trăi ca tụng Vua Lê Thái Tổ là thánh
vương
Nguyễn Trăi
diễn tả đương thời là
thời Nghiêu Thuấn
Nguyễn Trăi nói rằng ông chưa đền đáp
được ơn vua ...
Xem
173) Những điều bị bưng bít
về văn thơ của Nguyễn Trăi
I) VNSL : Bài thơ Thuật Hoài của Đặng Dung
và bài dịch
Trong VNSL, Trần Trọng Kim có đăng bài thơ Thuật Hoài của Đặng Dung và
bài dịch, như sau :
=== === === VNSL :
Ông Đặng Dung có làm bài thơ thuật hoài
như sau này, mà ngày nay c̣n có nhiều người vẫn
truyền tụng:
Thế sự du du nại lăo hà !
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca
Thời lai đồ điếu thành công
dị
Sự khứ anh hùng ẩm hận đa
Trí chủ hữu hoài phù địa trục
Tẩy binh vô lộ văn thiên hà
Quốc thù vị phục đầu tiên
bạch
Kỷ độ long tuyền đái nguyệt
ma !
Dịch:
Việc đời bối rối tuổi già
vay
Trời đất vô cùng một cuộc say
Bần tiện gặp thời lên cũng
dễ
Anh hùng lỡ bước ngẫm càng cay
Vai khiêng trái đất mong pḥ chúa
Giáp gột sông trời khó vạch mây
Thù trả chưa xong đầu đă bạc
Gươm mài bóng nguyệt biết bao rày. === === ===
Trần Trọng Kim tŕnh bày hai bài thơ như
vậy, khiến hầu hết mọi người
tưởng rằng bản dịch là của Trần
Trọng Kim. Sự thực th́ ông Trần Trọng Kim
chẳng phải là thi sĩ , khó ḷng dịch một bài
thơ hay như thế !
Bài thơ do Phan Kế Bính dịch, Dương Quảng Hàm có xác định
như vậy trong VNVHSY (Tr
244-245) :
Phan Kế Bính dịch
Đại Nam
Nhất Thống Chí
Đông Dương tạp chí
Lớp mới, số 116
II) Bài thơ Thuật Hoài
Chép lại Bài
thơ Thuật Hoài của Đặng Dung,
Thế sự du du nại lăo hà !
Vô cùng thiên địa nhập hàm
ca
Thời lai đồ điếu
thành công dị
Sự khứ anh hùng ẩm
hận đa
Trí chủ hữu hoài phù
địa trục
Tẩy binh vô lộ văn thiên hà
Quốc thù vị phục
đầu tiên bạch
Kỷ
độ Long Tuyền đái nguyệt ma !
Bài thơ này hay quá. Đặc biệt là tuy viết bằng
chữ Hán, nhưng khi đọc bản phiên âm, vẫn có
thể tạm hiểu được, và ta cảm thấy
âm thanh réo rắt của giọng thơ, của hồn
thơ. Rơ ràng là thơ của bậc Anh-hùng lỡ vận
Chú Thích, Nhận xét :
a) địa
trục = trục đất, chữ này có Ư nghĩa trong Nho
Giáo
b) Long Tuyền =
một trong những thanh kiếm báu của Tàu (Can
Tương, Mạc Gia, Long Tuyền, Ỷ Thiên
Trường Kiếm ...) ; chữ Long Tuyền ông ĐD dùng
ở đây không có nghĩa là ông có thanh Long Tuyền, mà có
nghĩa là với tài nghệ của ông, thanh kiếm ông dùng
trở thành Long Tuyền kiếm !
III) Bài thơ Thuật Hoài, bản dịch của Phan Kế Bính
Chép lại bài
thơ Thuật Hoài, bản dịch của Phan Kế Bính :
Việc đời bối rối
tuổi già vay
Trời đất vô cùng một
cuộc say
Bần tiện gặp thời lên
cũng dễ
Anh hùng lỡ bước ngẫm
càng cay
Vai khiêng trái đất mong pḥ chúa
Giáp gột sông trời khó vạch
mây
Thù trả chưa xong đầu
đă bạc
Gươm
mài bóng nguyệt biết bao rày
Ông PKB dịch bài này rất khéo, lột
được tinh thần, hồn thơ của Anh-hùng
Đặng Dung !
Chú Thích, Nhận xét :
Ông PKB dùng chữ
‘trái đất’ thay v́ ‘trục đất’, đáng lẽ
nên dùng ‘trục đất’ cho đúng !
Không có chữ
‘Long Tuyền’ trong bản dịch. Rất tiếc, dầu
sao, cũng mất một chút Ư nghĩa bài thơ, một
chút hào khí của Anh-hùng Đặng Dung
IV) VNSL : B́nh Ngô Đại Cáo
Sau khi đuổi được
giặc Minh ra khỏi bờ cơi, Vua Lê Thái Tổ ban bố B́nh Ngô Đại Cáo (Nguyễn Trăi
soạn văn)
a) Bản dịch của Bùi Kỷ
Cũng như bài TH, bản B́nh Ngô Đại Cáo được
đăng trong VNSL mà không đề dịch giả, làm
người đọc tưởng rằng Trần
Trọng Kim dịch, Không Tốt !
Dương Quảng Hàm có xác định rằng
dịch giả là Bùi Kỷ trong VNVHSY (Tr 276) :
Bùi Kỷ dịch
Quốc văn cụ thể
(Tân Việt Nam thư xă Hà-nội)
Tôi cũng đă lầm tưởng rằng dịch giả B́nh Ngô
Đại Cáo là Trần Trọng Kim, nên có bài viết:
199) Trần Trọng Kim dịch sai hai câu quan
trọng trong
B́nh Ngô Đại Cáo
Những
điều sai lầm trong bản dịch đă kể ra
trong bài 199, là những sai lầm của Bùi Kỷ. Cũng có thể coi đó là Trần
Trọng Kim sai lầm, v́ ông xem bản dịch Bùi Kỷ
phản ảnh trung thực BNĐC.
Viết lại ra đây những sai
lầm của Bùi Kỷ:
Bùi Kỷ: Đinh Lê Lư Trần ; thật ra
là "Triệu Đinh Lư Trần"
Bùi Kỷ: nước
Việt ; thật ra là "nước Đại
Việt ta"
Bùi Kỷ: vốn
xưng văn hiến
đă lâu; thật ra
là "thực là một nước
văn hiến"
Lời bàn thêm :
Bùi Kỷ
dịch "Triệu Đinh Lư Trần" thành "Đinh Lê Lư Trần" thật là không nên không phải. Có
lẽ ông không công nhận nhà Triệu là triều
đại chính thống của nước Việt,
nhưng không công nhận như vậy là chuyện riêng
của ông, khi dịch ông phải dịch đúng từ
nguyên tác.
Ngoài ra, khi viết bài này, tôi đọc
lại bản phiên âm chữ Hán lần nữa và thấy
thêm một sai lầm:
Bùi Kỷ dịch: Từ Đinh, Lê, Lư, Trần,
gây nền độc lập; cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, hùng
cứ một phương
"hùng cứ một
phương" không đúng, v́
nguyên văn là "các đế nhất
phương" có nghĩa là "đều làm (hoàng)
đế một phương". Ngay ĐVSKTT dịch là "đều
chủ một phương"
cũng không đúng !
b) Nội dung
BNĐC
Ta thấy rằng Nguyễn Trăi dùng "Triệu Đinh Lư Trần" để đối với
"Hán Đường Tống Nguyên" là sai sự thực !
V́ dưới thời nhà Đường,
nước Việt bị trị và không có Hoàng Đế !
có lẽ nên dùng nhà Tiền Lư đối với nhà Lương th́ phải
hơn
V) Dịch chữ "Ô Hô !" của Tàu
Trong những văn kiện lịch
sử, người nước ta dịch chữ "Ô Hô !" của Tàu là "Than ôi !",
Không đúng ! bởi v́ "Ô Hô !" là trung lập, không biểu
hiệu cái vui cũng không diễn tả cái buồn, trong
khi "Than ôi !" là nói lên cái sầu đau.
Như ở đây, trong BNĐC,
đang diễn tả những chiến công oanh liệt
hiển hách oai hùng, bỗng chêm vào "Than ôi !",
thật là một cung đàn lạc điệu !
Tôi đề nghị rằng khi diễn tả những điều oanh
liệt hiển hách oai hùng đẹp đẽ tốt
lành, ta nên dịch "Ô Hô !" của Tàu là "Vẻ vang
thay !", hay "Lành thay !",
hay "Rực rỡ thay !" , hay "Đẹp thay !"
vv
Vd :
a)
"Vẻ vang thay !
Vẫy vùng một mảng nhung y nên
công đại định, phẳng lặng bốn bề
thái vũ mở hội vĩnh thanh... "
b)
"Lành thay !
Vẫy vùng một mảng nhung y nên
công đại định, phẳng lặng bốn bề
thái vũ mở hội vĩnh thanh... "
c)
"Rực rỡ thay !
Vẫy vùng một mảng nhung y nên
công đại định, phẳng lặng bốn bề
thái vũ mở hội vĩnh thanh... "
*
*
* Lê Anh Chí *.
_____________
Sách tham khảo :
Đại
Việt Sử Kư Toàn Thư, Sử quan đời Trần
và Lê (bị sửa đổi bởi nhà Mạc, nhà
Trịnh)
Đại
Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn
Lam
Sơn Thực Lục, Nguyễn Trăi viết theo lời
kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi
bởi nhà Mạc, nhà Trịnh)
B́nh Ngô
Đại Cáo, vua Lê Thái Tổ (Nguyễn Trăi soạn
văn) (có thể bị sửa đổi)
Việt Giám Thông
Khảo Tổng Luận, Lê Tung (tóm tắt Việt Giám Thông Khảo
của Vũ Quỳnh)
Việt sử Tiêu án, Ngô Th́ Sĩ
Dư
Địa Chí, Nguyễn Trăi (bị sửa đổi)
Đại
Việt Sử Lựơc, tác giả khuyết danh
(thời Trần Phế Đế)
Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục, sử quan triều Nguyễn, bị
kiểm duyệt
Lịch
triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, có
thể bị kiểm duyệt
An Nam Chí Lược,
Lê Tắc (Nguyễn Tắc)
Sử
Kư , Tư Mă Thiên
Sử Trung Quốc, Nguyễn Hiến Lê
Việt
Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim
Các nhà khoa bảng Việt nam, Ngô Đức
Thọ (chủ biên), Nguyễn Thúy Nga, Nguyễn Hữu Mùi
Việt Nam Văn Học Sử Yếu,
Dương Quảng Hàm
Nguyễn Trăi Toàn Tập, Mai Quốc Liên,
Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khuê, Kiều Thu Hoạch
Tôn Tử Binh Pháp, Tôn Tử
Ngô Tử Binh Pháp, Ngô
Khởi
Thái Công Binh Pháp
Điểm
Huyệt và Giải Huyệt, Lư Bảo Sơn
Bí Pháp
Tu Luyện Nội Công (Thiếu Lâm Công Phu), Trần Tiến
Nội
Đan, Lê Thành biên dịch
Tiểu thuyết lịch sử
Đông
Châu Liệt Quốc
Hán
Sở Tranh Hùng
Hoàng Lê nhất thống chí , Ngô gia văn phái
Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, La Quán Trung,
dịch giả Tử Vi Lang
Tiểu thuyết kiếm hiệp :
Anh Hùng Xạ Điêu, Kim Dung
Thần Điêu Hiệp Lữ, Kim Dung
Ỷ Thiên Đồ Long Kư, Kim Dung
Tiểu Lư Phi Đao, Cổ Long
Huyết Tâm Lệnh, Cổ Long
Long Hổ Phong Vân, Cổ Long
Bạch hổ Tinh quân, Ưu Đàm Hoa
Giang Hồ Mộng Kư, Ưu Đàm Hoa
Tần Nhương Thư, Ưu Đàm Hoa
*
*
TrangNhà LêAnhChí www.LeAnhChi.com
Mục Lục Vua Lê Thái
Tổ là thánh vương
Mục
Lục ‘Đại Việt Sử Kư Toàn Thư là quốc sử nhà Trịnh’
Mục Lục Vua Lê Thái
Tổ giỏi hơn Gia Cát Lượng
Mục Lục Vua Lê Thái Tổ không hề giết hại công
thần
Mục
Lục Danh Tướng của vua Lê
Thái Tổ
Mục
Lục Đông Châu Liệt
Quốc--Hán Sở Tranh Hùng
Mục Lục Những
sai lầm của Trần Trọng Kim trong VNSL
Mục Lục Những sai lầm của
Phan Huy Chú trong LTHCLC
------------------------------------------------------------------------
* ViệtSử, Văn 1 * ViệtSử,
Văn 2 * ViệtSử, Văn 3 * ViệtSử, Văn 4 * Thơ *
------------------------------------------------------------------------
* Trang Chính * Bài
mới LêAnhChí * Bài
mới Kiến Tánh * ML_ViệtSử,Văn *
--------------------------------------------------------------------------
* Mục Lục * Nối kết Phật Pháp * Lê Gia * Nối
kết Văn Học * Bài Xưa * Hộp
Thư *
------------------------------------------------------------------------------------------
*
Liên Kết
TrangNhà
Kiến Tánh:
*
Trang Chính
* M
ụ c L ụ c * Luận
1 * Luận 2 * Thơ
1 * Thơ 2