Những câu nói câu văn nổi tiếng
bị dịch sai...
( Câu
nói nổi tiếng của Tổng Thống Kennedy (Ask
not ...), Que sera sera , ‘‘Bất
muội nhân quả !’’ ... )
Lê Anh Chí
__________________________________________
Dàn Bài :
I) Câu nói nổi tiếng của Tổng
Thống Kennedy
II) Tôi có dịch (dịch đúng) câu nói
nổi tiếng này của Tổng Thống Kennedy
III) ‘Đừng (đ̣i) hỏi’ là
‘‘Don’t ask’’ chẳng phải ‘Ask not’
IV) Kư giả Pháp dịch sai là ‘Ne
demandez pas’
V) ‘Ask not
what’ phải được dịch là ‘Hăy đ̣i
hỏi : chẳng phải
điều’
VI) Doris Day hát ‘Que sera sera’ trong một phim của Hitchkoch
VII) ‘Que sera
sera’ sai văn phạm
VIII) ‘Que sera
sera’ là bị dịch
sai từ câu ‘whatever will be, will be’
IX) Vô Ngă chẳng có nghĩa là
"Không có Ngă" , mà là "chẳng phải là Ta"
X) Trời đất bất nhân
XI) Tổ
Bách Trượng nói ‘‘Bất
muội nhân quả !’’
__________________________________________
Bài này nói về sự
dịch sai những câu nói câu văn nổi tiếng như
_-Câu nói nổi
tiếng của Tổng Thống Kennedy (Ask not ...)
_-bài ca ‘Que sera sera’
Sau đó, những câu nói câu
văn đạo nổi tiếng, chữ
Hán và chữ Hán-Việt :
_-Vô
Ngă
_-Thiên địa bất nhân
_-Bất muội nhân quả
! ...
TNKT = Trang Nhà Kiến Tánh
I) Câu nói nổi
tiếng của Tổng Thống Kennedy
Câu
nói nổi tiếng của Tổng Thống Kennedy :
Ask not what your country can do for you,
ask what you can do for your country
II) Tôi có dịch (dịch đúng) câu nói nổi tiếng này của
Tổng Thống Kennedy
Trong
bài
75) B́nh Ngô Đại Cáo là của Vua Lê Thái
Tổ chẳng phải của Nguyễn Trăi !
Tôi
có tạm dịch (dịch đúng) câu nói nổi tiếng
này của Tổng Thống Kennedy như sau:
Hăy đ̣i hỏi : chẳng
phải những điều tổ quốc có thể làm cho
anh
Hăy đ̣i hỏi : những
điều anh có thể làm cho tổ quốc anh
III) ‘Đừng (đ̣i) hỏi’ là ‘‘Don’t ask’’ chẳng
phải ‘Ask not’
Câu
nói của Tổng Thống Kennedy :
Ask not what ...
thường được (bị)
người ta dịch là
Đừng
(đ̣i) hỏi điều mà ...
Dịch như vậy là SAI v́ : ‘Đừng (đ̣i) hỏi’ là
‘‘Don’t ask’’ chẳng phải ‘Ask not’
IV) Kư giả Pháp dịch sai là ‘Ne demandez pas’
Mấy tháng trước, trên radio Pháp
(RMC) , có bài b́nh luận về Tổng Thống Kennedy , và
người ta lại nói về
Câu nói nổi tiếng của Tổng Thống Kennedy :
Câu nói của Tổng Thống Kennedy , tiếng Anh,
được truyền thanh lại (giọng nhỏ) ;
cùng với câu dịch, tiếng Pháp, âm thanh lớn hơn.
Tôi nghe thấy rằng Kư giả Pháp đă
dịch sai là ‘Ne demandez pas’ (‘Ne demandez pas’ có nghĩa là
‘Đừng (đ̣i) hỏi’, dịch sai của ‘ask not’
_-bản dịch cũ, vào thập niên 1960)
Có lẽ rằng hồi đó (vào
thập niên 1960), v́ Kư giả Pháp đă dịch sai, nên người
Việt cũng dịch sai theo ?
V) ‘Ask not what’ phải
được dịch là ‘Hăy
đ̣i hỏi : chẳng phải điều’
‘Ask not’ thuộc vào thể khẳng định của
mệnh lệnh, c̣n ‘not’ là phủ định của túc từ theo sau, là
phủ định của túc từ what ; cho nên ‘not’
chẳng phải là ‘đừng’, mà là ‘chẳng phải what’, tức là
‘chẳng phải điều mà’
Do đó,
‘Ask not what’
phải được dịch là ‘Hăy đ̣i hỏi : chẳng phải điều mà’
VI) Doris Day hát ‘Que sera sera’ trong một phim của
Hitchkoch
Có vài ngày (vào thập niên 1960), dư
luận, báo chí ở nước ta, cũng bàn luận sôi
nổi về việc :
Doris Day hát ‘Que sera sera’ trong một phim của
Hitchkoch
(Bàn rằng cô Doris Day hát
rất hay và cụm từ ‘Que sera
sera’ rất hay)
Rất dễ nhận thấy rằng
VII) ‘Que sera sera’ sai văn phạm
‘Que sera sera’ sai
văn phạm, bởi lẽ ‘Que’ bao giờ cũng là
túc từ chẳng phải là chủ từ.
Hồi ấy, tôi đọc những
bài trên báo về ‘Que sera sera’, và
ngạc nhiên v́ thấy rằng chẳng có ai nói rằng ‘Que sera sera’ sai văn phạm
VIII) ‘Que sera sera’ là bị dịch sai từ câu ‘whatever will
be, will be’
a) Một hôm, vào thập niên 1980, tôi
đang đi dạo trên đường phố Ba Lê,
bỗng thấy có một rạp hát đang chiếu phim
trong đó có bài ca ‘Que sera sera’ , (rạp hát này thường chiếu phim Mỹ cũ,
nói tiếng Anh, phụ đề Pháp-ngữ _-tôi
thường vào rạp hát này xem phim Mỹ cũ, khi nào
nhớ tiếng Anh, th́ vào xem ở rạp hát này), tôi bèn vào
xem phim. Đó là lần đầu tiên tôi xem phim ‘The man who
knew too much’ ; phim của
Hitchkoch nên rất hay; xem măi đến đoạn Doris Day hát ‘Que sera sera’,
trong ṭa đại sứ, giọng ca lảnh lót, lảnh
lót, lảnh lót, chơi vơi ...
Nghe xong bài ca, tôi tự bảo:
Té ra là
thế ! ‘Que sera sera’ là bị dịch sai từ câu ‘whatever will
be, will be’
(câu ‘whatever will be, will be’ có trong bài ca, chính
ra là tựa đề bài ca)
b) dịch chữ ‘what’ sang tiếng Pháp : có vấn đề, vấn
đề là
_-chữ ‘what’ có thể
là chủ từ, có thể là túc từ
_-c̣n chữ ‘que’ bắt buộc
phải là túc từ
_-đó là chữ ‘what’, ‘whatever’ th́ lại khó thêm
c) câu ‘whatever will
be, will be’ có kẻ đă dịch sang tiếng ta, là ‘cái ǵ
(phải) đến, sẽ đến’ . Dịch sang
tiếng ta như vậy th́ chỉnh về văn phạm.
Lư do là v́ chữ ‘cái ǵ’ giống như ‘what’ có thể là chủ từ, có thể là túc từ.
Nhưng ‘cái ǵ’ là ‘what’ chưa phải là ‘whatever’ ; whatever thường
được dịch là ‘bất cứ cái ǵ’; tuy thế,
‘bất cứ cái ǵ (phải) đến, sẽ
đến’ có thể đứng gọn trong một câu ca
hay không?
d) Bàn thêm: ‘bất cứ cái ǵ’
thường được ngườI Việt ta dịch sang tiếng Pháp là ‘ n’importe quoi’ ;
nhưng người Pháp
_-thường dùng cụm từ
n’importe quoi, với ư chê bai
_-c̣n cụm từ ‘bất cứ cái ǵ’, không với ư chê
bai th́ là ‘quoi que ce soit’
(Chữ Pháp phức tạp như
thế đó !)
e) câu ‘what will be,
will be’ có thể dịch sang tiếng Pháp là ‘Ce qui sera, sera’. Dịch sang
tiếng Pháp như vậy
th́ chỉnh về văn phạm; nhưng hát lên th́ không kêu
bằng ‘Que sera sera’.
Không những thế, đó là ‘what’ chưa phải là ‘whatever’ ...
Bước sang chữ Hán và chữ Hán-Việt ...
IX) Vô Ngă chẳng
có nghĩa là "Không có Ngă" , mà là "chẳng phải
là Ta"
Trên Trang Nhà Kiến Tánh, tôi
thường đề cập đến sự hiểu
lầm chữ
Vô Ngă : Vô Ngă chẳng có nghĩa là
"Không có Ngă" , mà là "chẳng phải là Ta"
Đại ư những điều đă nói trên
Trang Nhà Kiến Tánh, về ‘Vô Ngă’ :
a) Người ta
thường hiểu lầm ,dùng lầm chữ Ngă, Vô Ngă
Vô Ngă chẳng có nghĩa là
"Không có Ngă" , mà là "chẳng phải là Ta" ,
"chẳng phải là Ngă".
Trong Kinh Vô Ngă Tướng, Phật đă lập đi
lập lại lời giải thích Vô Ngă :
{{ - Cái này không phải của
tôi, đây không phải là tôi, cái này không phải là tự ngă
của tôị }}
Rơ ràng rằng Vô Ngă là
"chẳng phải là Ta".
Vọng Tâm là Vô Ngă v́ Vọng
Tâm chẳng phải là ta. Cái "chẳng phải là ta"
này Phật gọi là Vô Ngă.
Vọng Tâm là Vô Ngă. Cái mà chúng
sinh tưởng là ta, thật chẳng phải là ta. Cái mà
chúng sinh gọi là Bản Ngă, Phật gọi là Vô Ngă.
Thực trạng của
(Vọng) Tâm là Vô Ngă _là ‘chẳng phải là ta’
b) Do
quán chiếu như trên
(Sắc,Thọ, tưởng,
hành, thức là vô thường, khổ năo và tạm bợ,
cho nên,
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải là Ta,
chẳng phải là Tự Ngă của ta)
mà thấy Vô Ngă
c) Trong
Phật Pháp, chữ Ngă có nghĩa tốt , là Thường và Hạnh-phúc
(Trái với vô thường, khổ năo)
Trong Phật
Pháp, chữ Vô Ngă có nghĩa xấu , là vô thường, khổ năo
d) Trong Kinh Vô Ngă Tướng , Phật chỉ nói
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải là Ta,
chẳng phải là Tự Ngă của ta
mà Phật
không chỉ dạy : cái ǵ là Ta ? cái ǵ là Ngă ?
Măi đến
khi giảng Đại thừa, Phật mới chỉ
dạy rằng :
cái Ta thật là Chân Tâm, là
Phật Tánh, là Chân Ngă
e) Xem bài
Từ
Vô Ngă đến Chân Ngă _con đường hợp lư và
hiển nhiên !
X) Trời đất bất nhân
Trong bài
123) Tiểu Long Nữ thất trinh chớ
chẳng bất trinh Chữ Bất, Thất, Vô (Bài này cũng đăng trên
Trang Nhà Kiến Tánh, nhưng với tựa đề
‘Phật Tánh là Vô Sinh chẳng phải Bất Sinh . ..’)
Tôi có đề cập
đến câu:
Thiên địa bất nhân
(Đạo Đức Kinh của Lăo Tử)
câu này thường được
người nước ta dịch là
trời đất không có ḷng nhân
Dịch như vậy th́ không ổn, v́
‘bất nhân’ không có nghĩa là ‘không có ḷng nhân’ ; phải
dịch là :
trời đất bất nhân
(‘bất nhân’ là chữ Hán Việt, ta quen dùng,
dùng thường ; nên
trời đất bất nhân
có nghĩa rơ ràng (Chữ ‘bất’ có nghĩa
phản lại , nên ‘bất nhân’ không có nghĩa là ‘không có
ḷng nhân (từ)’, mà có nghĩa phản lại với ‘nhân
từ’, tức là tàn nhẫn, tàn ác))
XI) Tổ Bách Trượng nói ‘‘Bất muội nhân quả !’’
a) Lược truyện ‘‘Tổ Bách
Trượng độ hồ ly’’ :
Mỗi ngày Sư (Bách Trượng )
thăng ṭa thường có một cụ già theo chúng nghe
pháp. Một hôm mọi người giải tán rồi mà
cụ không đi. Sư mới hỏi
"Ông c̣n muốn hỏi ǵ ?".
Cụ già đáp :
"Tôi chẳng phải thân người.
Đời trước tôi vốn làm trụ tŕ. Có
người tham học hỏi tôi : "Bậc đại
tu hành có c̣n rơi vào nhân quả không?". Tôi đáp :‘‘Không
rơi nhân quả’’ ("Bất lạc nhân quả"), nên
bị đọa làm thân Dă Hồ tinh (chồn) đă năm
trăm năm. Nay xin Ḥa Thượng từ bi chỉ
dạy để tôi được giải thoát thân
chồn.
Sư nói : "Ông hỏi lại ta ".
Cụ già bèn hỏi : " Bậc đại
tu hành có c̣n rơi vào nhân quả không?".
Sư nói : ‘‘Bất muội nhân quả !’’ (tức là ‘‘Không lầm nhân
quả !’’)
Cụ già bèn đảnh lễ và thưa
rằng : "Nay nương đại ngôn của Ḥa
Thượng, tôi đă siêu thoát thân Dă Hồ, tôi ở hang
sau núi, xin Ḥa Thượng lấy lễ tống táng theo nhà
sư cho".
b) những bản dịch của ‘‘Bất muội nhân
quả !’’
Tổ Bách Trượng nói : ‘‘Không lầm nhân
quả !’’ Nguyên văn câu chữ Hán là ‘‘Bất muội nhân
quả !’’ HT Thanh Từ dịch là ‘‘Không lầm nhân quả
!’’, vào đầu thập niên 1970, trong cuốn Thiền
Đốn Ngộ
1) Dịch là ‘‘Không lầm nhân quả !’’ th́ quá
đúng rồi !
2) Vào thập niên 1990, cố HT Duy Lực
dịch là ‘‘nhân quả rơ ràng !’’. Dịch như vậy, th́
không đúng lắm.
(cố HT Duy Lực thiền lư cao thâm, nhưng
v́ là gốc người Hoa, nên đôi khi cách hành văn
chữ Việt không được chỉnh)
3) Tệ hại nhất là có một bản
dịch Anh Ngữ hoàn toàn sai, người Việt lại
học sách chữ Anh và dịch lại ra tiếng Việt
là :
_Kẻ giác ngộ vẫn c̣n chịu luật
nhân quả
Dịch như vậy th́ SAI Bét , chẳng có ǵ
là ‘‘Bất muội nhân quả!’’, lại mất đi
hết sắc thái chuyển ngữ của Thiền-tông !
*
*
* Lê Anh Chí *.
_____________
Sách tham khảo :
Đại
Việt Sử Kư Toàn Thư, Sử quan đời Trần
và Lê (bị sửa đổi bởi nhà Mạc, nhà
Trịnh)
Đại
Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn
Lam
Sơn Thực Lục, Nguyễn Trăi viết theo lời
kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi
bởi nhà Mạc, nhà Trịnh)
B́nh Ngô
Đại Cáo, vua Lê Thái Tổ (Nguyễn Trăi soạn
văn) (có thể bị sửa đổi)
Việt Giám Thông
Khảo Tổng Luận, Lê Tung
Việt sử Tiêu án, Ngô Th́ Sĩ
Dư
Địa Chí, Nguyễn Trăi (bị sửa đổi)
Đại
Việt Sử Lựơc, tác giả khuyết danh
(thời Trần Phế Đế)
Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục, sử quan triều Nguyễn
Hoàng Lê nhất thống chí , Ngô gia văn phái
Lịch
triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú
An Nam Chí Lược,
Lê Tắc (Nguyễn Tắc)
Sử
Kư , Tư Mă Thiên
Sử Trung Quốc, Nguyễn Hiến Lê
Việt
Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim
Nho-giáo,
Trần Trọng Kim
Các nhà khoa bảng Việt nam, Ngô Đức
Thọ (chủ biên), Nguyễn Thúy Nga, Nguyễn Hữu Mùi
Việt Nam Văn Học Sử Yếu,
Dương Quảng Hàm
Nguyễn Trăi Toàn Tập, Mai Quốc Liên,
Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khuê, Kiều Thu Hoạch
Đông
Châu Liệt Quốc
Hán
Sở Tranh Hùng
Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, La Quán Trung,
dịch giả Tử Vi Lang
Tôn Tử Binh Pháp, Tôn Tử
Ngô Tử Binh Pháp, Ngô
Khởi
Thái Công Binh Pháp
Điểm
Huyệt và Giải Huyệt, Lư Bảo Sơn
Bí Pháp
Tu Luyện Nội Công (Thiếu Lâm Công Phu), Trần Tiến
Nội
Đan, Lê Thành biên dịch
*
*
TrangNhà LêAnhChí www.LeAnhChi.com
Mục Lục Vua Lê Thái
Tổ là thánh vương
Mục
Lục ‘Đại Việt Sử Kư Toàn Thư là quốc sử nhà Trịnh’
Mục Lục Vua Lê Thái
Tổ giỏi hơn Gia Cát Lượng
Mục Lục Vua Lê Thái Tổ không hề giết hại công
thần
Mục
Lục Danh Tướng của vua Lê
Thái Tổ
Mục Lục Những
sai lầm của Trần Trọng Kim trong VNSL
* ML_ViệtSử,Văn *
------------------------------------------------------------------------
* ViệtSử, Văn 1 * ViệtSử,
Văn 2 * ViệtSử, Văn 3 * ViệtSử, Văn 4 * Thơ *
------------------------------------------------------------------------
* Trang Chính * Bài
mới LêAnhChí * Bài
mới Kiến Tánh
* ML_ViệtSử,Văn *
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
* Mục Lục * Nối kết Phật Pháp * Lê Gia * Nối
kết Văn Học * Bài Xưa *
-----------------------------------------------------------------------------
*
Liên Kết
TrangNhà
Kiến Tánh:
*
Trang Chính
* M
ụ c L ụ c * Luận
1 * Luận 2 * Thơ
1 * Thơ 2