Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ ở xã Hào Tráng là một áng thi tuyệt tác, là một bản anh hùng ca diễm tuyệt và bất diệt

Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ ở xã Hào Tráng là một áng thi tuyệt tác, là một bản anh hùng ca diễm tuyệt và bất diệt

Lê Anh Chí

__________________________________________

Dàn Bài :

Dẫn nhập : Vua Lê Thái Tổ bản chất văn võ thánh thần

I) Đèo Cát Hãn làm phản, Vua Lê Thái Tổ đánh dẹp Đèo Cát Hãn

II) Đường xá hiểm trở cheo leo, ba trăm thác ghềnh

III) Thắng trận, sát nhập Phục Lễ vào bản đồ Đại Việt

IV) Thắng trận, khắc thơ trên vách núi xã Hào Tráng

V) Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ

VI) Thưởng thức bài thơ của Vua Lê Thái Tổ, bản phiên âm chữ Hán

VII) Bản dịch

VIII) So sánh với thơ của Lê Thánh Tông, với bài thơ của Đặng Dung

__________________________________________

ĐCH = Đèo Cát Hãn = Đao Cát Hãn

PL = châu Phục Lễ = Mường Lễ = Mang Lễ = Triệu Lễ = Ninh Viễn

Cương Mục = Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục

ĐVSKTT = Đại Việt Sử Ký Toàn Thư

Dẫn nhập : Vua Lê Thái Tổ bản chất văn võ thánh thần

Vua Lê Thái Tổ :

1) văn võ toàn tài , sử sách có nói việc này

_ĐVSKKTT : ‘‘bản chất văn võ thánh thần’’

_Bình Ngô Đại Cáo : ‘‘sách lược thao suy xét đã tinh’’

2) bản chất là võ tướng, nhưng cũng chuyên cần học văn

3) Vua còn là thi sĩ, đã để lại ba bài thơ, làm trong dịp vua đánh Bế Khắc Thiệu và Đao Cát Hãn.

Bài viết này nói về một trong ba bài thơ đó.

Ngoài ra :

4) Vua Lê Thái Tổ võ nghệ cao cường

5) Vua Lê Thái Tổ còn là võ sư

Xem

51) Vua Lê Thái Tổ dụng binh như thần giỏi hơn và đức độ hơn Gia Cát Lượng 6

( Gia Cát Lượng đốt huyện Tân Dã: thật là tàn nhẫn )

( Gia Cát Lượng là thi hào, là văn nhân trói gà không chặt. Vua Lê Thái Tổ văn võ toàn tài, là võ sư , còn là thi sĩ Khuyết điểm của văn nhân nguyên soái. Ưu điểm của Võ tướng nguyên soái )

I) Đèo Cát Hãn làm phản, Vua Lê Thái Tổ đánh dẹp Đèo Cát Hãn

Đèo Cát Hãn làm phản vào cuối năm 1431

(Theo Đại Việt Thông Sử, Phạm Văn Xảo bị giết vào cuối năm 1431, vì thông đồng với Đao Cát Hãn làm phản).

Không những thế, lúc ấy, Đao Cát Hãn làm phản trong khi giặc Bế Khắc Thiệu chưa dẹp xong . . .

Vua ta bèn sai Lê Sát và Quốc vương Tư Tề đi đánh, rồi sau đó, Vua Lê Thái Tổ lại ngự giá thân chinh

II) Đường xá hiểm trở cheo leo, ba trăm thác ghềnh

Hành quân kỳ này : Đường xá hiểm trở cheo leo, ba trăm thác ghềnh

Ca dao có câu rằng

Đường lên Mường Lễ bao xa

Trăm bảy mươi thác trăm ba mươi ghềnh.

Câu ca dao có lẽ có trước cả thời vua Lê Thái Tổ, bài thơ của vua có câu "Hư đạo nguy than tam bách khúc".

Ba trăm khúc (tam bách khúc) là

170 thác + 130 ghềnh

(Vả lại, chữ ‘Mường Lễ’ chứng tỏ câu ca dao có trước cả thời vua Lê Thái Tổ : sau khi thắng trận, Vua Lê Thái Tổ đổi tên Mường Lễ thành Phục Lễ)

Dĩ nhiên là địch còn dùng mai phục (dùng sở trường của vua ta, để đánh lại ta !)

III) Thắng trận, sát nhập Phục Lễ vào bản đồ Đại Việt

Thắng trận, Vua Lê Thái Tổ sát nhập Phục Lễ (tức, Mường Lễ ) vào bản đồ Đại Việt

Vua Lê Thái Tổ đánh dẹp Đèo Cát Hãn. Cuộc chiến này lớn và quan trọng:

1)Lớn vì , cuối cùng Vua Lê Thái Tổ bắt được đến 3 vạn tù binh

2)Rất quan trọng vì sau khi thắng trận, Vua Lê Thái Tổ đổi tên Mường Lễ thành Phục Lễ , sát nhập Phục Lễ vào bản đồ Đại Việt

Vua Lê Thái Tổ đã bảo toàn cương thổ : Phục Lễ vốn dĩ là lãnh thổ của ta, gọi là Ninh Viễn ; cuối đời Trần, ĐCH thần phục nhà Minh, Hồ Quí Ly sợ oai nhà Minh cắt đất này dâng cho họ.

Trong cuộc chiến này, ĐCH có cầu cứu nhà Minh, nhưng Minh triều e sợ tài dụng binh của vua ta, ra lịnh cho quân tướng Vân Nam không được vọng động

Cương Mục không hiểu chuyện này, nên chê bai vua ta :

==== Cương Mục :

Đặt đất Ninh Viễn làm châu Phục Lễ; rồi hạ chiếu rút quân về, dâng tù binh ở nhà Thái miếu.

Lời phê1 -Với oai quyền và danh tiếng của Lê Thái Tổ, cần gì phải diễu võ dương uy với đám giặc cỏ, tép nhẹp khoe khoang như vậy? =====

Dâng tù binh ở nhà Thái miếu là việc cần làm :

1) Vì đã giành lại cương thổ khi xưa của ta

2) ĐCH là Giặc Lớn vì , cuối cùng Vua Lê Thái Tổ bắt được đến 3 vạn tù binh

Cuộc chiến này, một lần nữa, chứng tỏ tài dụng binh xuất quỉ nhập thần của vua ta : Đường xá hiểm trở cheo leo, ba trăm thác ghềnh, như vậy, mà hễ Vua Lê Thái Tổ đánh thì thắng !

IV) Thắng trận, khắc thơ trên vách núi xã Hào Tráng

Thắng trận, Vua Lê Thái Tổ khắc thơ trên vách núi xã Hào Tráng _lúc bắt đầu hồi kinh

V) Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ

Bài thơ như sau:

Kỳ khu hiểm lộ bất từ nan

Lão ngã do tồn thích thạch can

Hào khí tảo không thiên chướng vụ

Tráng tâm di tận vạn trùng san

Biên phòng hảo vị trù phương lược

Xã tắc ưng tu kế cửu an

Hư đạo nguy than tam bách khúc

Như kim chỉ tác thuận hưu khan

Xin mời độc giả thưởng thức bài thơ này của Vua Lê Thái Tổ, bản phiên âm chữ Hán trên , nếu có chữ ngờ ngợ không rõ, thì xem bản ‘Tạm dịch nghĩa’ dưới đây.

Đọc lấy giọng thơ, dẫu không hiểu rõ nghĩa, vẫn sẽ thấy hào khí can vân của vua Lê Thái Tổ . . .

Tạm dịch nghĩa:

Đường hiểm kỳ khu chẳng từ nan

Ta tuy già vẫn bền gan sắt đá

Hào khí quét sạch thiên chướng

Tráng tâm dời tận núi non muôn vạn trùng trùng

Tính phương lược biên phòng cho hay

Nên toan bề xã tắc cho được bình an mãi mãi

Thác réo ba trăm khúc, trên đường không hư

Hiện nay nhìn làm thấy thuận vui

Bên cạnh bài thơ còn có một bài tự :

"Di địch là mối lo nơi biên thùy, từ xưa đã có như vậy. Hung Nô đời Hán, Đột Quyết đời Đường, các dân man tại Mường Lễ cũng như vậy. Trước đây dưới thời Trần Hồ, chính sự suy vi, phiên thần lộng hành; Cát Hãn noi theo thói cũ, cậy vào đất hiểm không chịu thuần phục. Nay Trẫm mang quân đi đánh dẹp, thủy bộ cùng tiến, bình định hoàn toàn, bèn chế bài thơ này để làm răn cho bọn tù trưởng man di đời sau không chịu hàng phục."

Vua Lê Thái Tổ, trong bài tự này, cũng cho biết rằng thời Trần Hồ, chính sự suy vi, nên Mường Lễ đã ra khỏi bản đồ nước ta.

VI) Thưởng thức bài thơ của Vua Lê Thái Tổ, bản phiên âm chữ Hán

Ta có thể thưởng thức bài thơ của Vua Lê Thái Tổ , bản phiên âm chữ Hán ; dù không hiểu rõ nghĩa và chỉ đọc thầm, ta vẫn có thể thấy âm thanh của bài thơ sang sảng vang vang

Bài thơ nói lên :

1) hào khí can vân của vua Lê Thái Tổ

2) hùng tâm tráng chí của vị đế vương đại anh hùng

3) lời ban hành phương thuốc trị nước

Biên phòng hảo vị trù phương lược

Xã tắc ưng tu kế cửu an

4) thi hứng từ cảnh núi non hùng vĩ _và hiểm hóc cho việc hành quân

Hư đạo nguy than tam bách khúc

5) nhịp khúc hành quân của vị đại anh hùng cứu nước, giữ nước

Đọc bài thơ này, ta mới tạm hiểu tại sao Vua Lê Thái Tổ xưng vương, dựng cờ khởi nghĩa.với chỉ có mấy trăm quân, không một tấc đất, mà rốt cuộc bình định được thiên hạ.

VII) Bản dịch

Có nhiều bản dịch bài thơ của vua Lê Thái Tổ.

1) Ngô Mạnh Nghinh dịch:

Đường hiểm cheo leo cứ tiến tràn

Ta già sắt đá vẫn bền gan

Khí hào quét sạch hơi lam chướng

Dạ vững san bằng núi ngút ngàn

Tính việc biên phòng cho vững chắc

Toan bề xã tắc được bình an

Ai rằng thác réo ba trăm khúc

Thuyền thả xuôi dòng hết hiểm gian

(Nguyễn Văn Siêu, Phương Đình dư địa chí, Ngô Mạnh Nghinh dịch, NXB Văn hóa Thông tin)

2) Bản dịch (tác giả khuyết danh)

Ngại gì hiểm trở đường xa

Gan già vẫn sắt lòng già vẫn son

Chí này san phẳng núi non

Nghĩa này quét sạch ngàn cơn mây mù

Biên cương năm liệu mười lo

Sao cho xã tắc muôn thu thái hòa

Ba trăm ghềnh thác băng qua

Nay nhìn sông nước hóa ra thuận dòng

3) Tôi có dịch bài thơ này, đăng riêng vào mục thơ, cùng lúc với bài này ; xin bấm vào

Dẹp giặc đề thơ (dịch thơ vua Lê Thái Tổ)

VIII) So sánh với thơ của Lê Thánh Tông, với bài thơ của Đặng Dung

1) So sánh với thơ của Lê Thánh Tông, cháu nội củaVua Lê Thái Tổ

Khẩu khí thơ của Lê Thánh Tông thường là khí tượng thiên tử. Như bài thơ ‘Con Cóc’ :

Nghiến răng chuyển động bốn phương trời

chỉ là Khẩu khí thơ của hoàng đế

Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ nói lên hành trạng của vị đế vương đại anh hùng , sự thiết thực, sự thực hành, hùng tâm tráng chí của vị đế vương đại anh hùng

Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ cao siêu hơn nhiều, âm thanh của bài thơ sang sảng vang vang như nhịp khúc hành quân của vị đại anh hùng cứu nước giữ nước _hay hơn tất cả các bài thơ của cháu nội của ngài.

2) So sánh với bài thơ của Đặng Dung:

Cảm Hoài

Thế sự du du nại lão hà,

Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.

Thời lai đồ điếu thành công dị,

Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.

Trí chủ hữu hoài phù địa trục,

Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà.

Quốc thù vị báo đầu tiên bạch,

Kỷ độ Long Tuyền đới nguyệt ma

Bài thơ của Đặng Dung này khá dễ hiểu, rất hay, diễn tả tâm trạng của một anh hùng lỡ vận

Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ nói lên hành trạng, hùng tâm tráng chí của vị đế vương đại anh hùng

Dẫu rằng không nên đem thành bại mà luận anh hùng, nhưng sự hơn kém thật là rõ rệt

Bài thơ của Vua Lê Thái Tổ là một bản anh hùng ca, đứng đầu trên tất cả những bài thơ yêu nước khác.

Nói thêm rằng Vua Lê Thái Tổ đã truy tặng vương tước cho hai ông Đặng Tất, Đặng Dung. Đó gọi là ‘đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu’ : vua anh hùng truy tặng anh hùng.

Và sứ thần của Vua Lê Thái Tổ đã mang bài thơ của Đặng Dung từ bên Tàu về phổ biến ( Đặng Dung viết bài thơ lên vách thuyền trước khi trầm mình, tuẫn tiết _vào thời đó, người nước ta không biết đến bài thơ Cảm Hoài này của Đặng Dung )

* Lê Anh Chí *.

_____________

Tham khảo

Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, Sử quan đời Trần và Lê (bị sửa đổi bởi nhà Mạc, nhà Trịnh)

Đại Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn

Lam Sơn Thực Lục, Nguyễn Trãi viết theo lời kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi)

Việt Giám Thông Khảo Tổng Luận, Lê Tung

Việt sử Tiêu án, Ngô Thì Sĩ

Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, sử quan triều Nguyễn